Bij een tweede golf, kan het beleid hamsteren en lockdownparties gemakkelijk vermijden door in te spelen op de menselijke psychologie
Hamsteren leidt tot tekorten in de winkel, een mondmasker dragen is aan te bevelen en het respecteren van sociale afstand en de bubbel is cruciaal.
Deze adviezen van de overheid waren behoorlijk duidelijk en logisch. Toch deden mensen tijdens de lockdown vaak het tegenoverstelde tot ongeloof en ergernis van veel experten en beleidsmensen.
Dit gedrag is volgens VUB-professor Timothy Desmet volledig te verklaren vanuit de menselijke psychologie.
Een belangrijke les uit zijn analyse is dat men er bij een mogelijke tweede golf vooral niet vanuit mag gaan dat de mens handelt op basis van rationeel gedrag.
Politici, beleidsverantwoordelijken en experten zaten vaak met de handen in het haar wanneer ze zagen dat, ondanks hun adviezen en richtlijnen over hamsteren, het dragen van mondmaskers, het respecteren van de sociale afstand of de bubbel, in veel winkels de rekken leeg waren, mensen lockdownfeestjes organiseerden of drukbezochte plaatsen bezochten zonder mondmaskers of er geen afstand bewaarden.
Timothy Desmet, professor aan de Vrije Universiteit Brussel, was alvast niet verbaasd en stelt dat dit gedrag gemakkelijk psychologisch te verklaren is: het zijn vooral emoties, instincten en onbewuste drijfveren die het menselijk gedrag bepalen, veel minder dan ons rationele brein.
“De logische uitleg van supermarkten en politici, heeft jammer genoeg minder impact dan beelden van lege winkelrekken en hamsterende mensen” zegt Prof. Dr. Desmet.
De mens handelt eigenlijk nog steeds vanuit individuele overleving. Hamsteren is vanuit dit standpunt dan ook de logica zelve.
De overheid die communiceert over tekorten in de winkels in combinatie met beelden in de media van ellenlange rijen aan de supermarkten is voor velen reden genoeg om toch maar het zekere voor het onzekere te nemen.
Verder schatten mensen de kans dat er iets ergs kan gebeuren lager in bij zichzelf dan bij iemand anders. Vooral bij jongeren was het optimisme hoog omdat zij niet tot de risicogroep behoren. Dit verklaart de lockdownfeestjes en andere vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid.
Ook de sociale norm speelt een grote rol. We zijn en blijven als mens kuddedieren.
De mediaverslaggeving over mensen die de regels niet volgen leidt tot imitatiegedrag. De onwennige of sceptische blikken naar mensen die een mondmasker dragen blijken vaak een reden om het toch maar niet te doen. Maar ook het gebrek aan eenduidige communicatie vanuit de overheid en andere verwarrende boodschappen zijn psychologische stimuli voor mensen om terug te grijpen naar vooroordelen zoals het niet helpen van een mondmasker tegen het besmettingsrisico.
“Gelukkig kunnen de beleidsmakers deze psychologische patronen ook inzetten om de maatregelen net wel te doen volgen”, zegt Timothy Desmet.
Vaak laten mensen zich meer leiden door beelden in de media dan de informatie die de overheid verspreidt.
Daarom pleit Prof. Desmet voor het sterker inzetten van beelden als ‘nudging’ instrument. “Nudgen of mensen een zacht duwtje in de rug geven is erg nuttig om gedrag te wijzigen.
Zo zorgden de beelden over de impact die corona heeft op de longen of over de dramatische situatie in de Italiaanse ziekenhuizen voor een belangrijk kantelmoment bij de aanvaarding van de draconische maatregelen bij de start van de pandemie.
Maar ook het aantrekkelijk maken van het mondmasker als fashion statement bracht meteen positieve effecten teweeg,” aldus Timothy Desmet.
Ook het feit dat mondmaskers nu verplicht zijn op veel plaatsen en de meeste mensen er dus nu wel een dragen, zorgt ervoor dat we deze sociale norm automatisch gaan volgen. Vanuit die redenering was de verpliching een cruciale beslissing.
Belangrijke lessen
Meer inzicht in de menselijke psychologie moet bij een mogelijke volgende piek van COVID-19 of bij een andere pandemie, de leidraad zijn voor een meer effectieve aansturing van de bevolking, aldus Professor Timothy Desmet (VUB): “Door geen rekening te houden met de bevinding dat mensen heel vaak emotioneel, instinctief en onbewust handelen, waren de gevolgen van de crisis erger dan nodig. Inspelen op hoe de hersenen van mensen functioneren had een belangrijke bijdrage kunnen leveren in het succes van de lockdown en de exit strategie.”
E-book Post Viraal naar Nieuw Normaal
Het artikel Psychologie in tijden van pandemie: Lessen uit behavioral economics en nudging voor overheid, experten en media, van professor Timothy Desmet verscheen in het e-book Post Viraal naar Nieuw Normaal.
In dat boek brengt de VUB-denktank POINcar é meer dan zestig professoren en onderzoekers bijeen om de wereld na COVID de overschouwen.
Het e-book bevat in totaal 35 artikels en bespreekt een brede waaier aan onderwerpen: gaande van het asielbeleid, digitalisering, HR en toerisme tot economie, onderwijs, robotica en privacy. Ook worden belangrijke vragen gesteld, zoals moeten we de gezondheidszorg herfederaliseren, en kunnen we de omslag maken naar een duurzamer mobiliteit?
Het e-book kan gratis gedownload worden via deze link: https://www.vub.be/denktank-poincare#post-viraal-naar-een-nieuw-normaal.