Julien Borremans, 02/11/2017 – Terwijl we ons druk maken over allerlei dagelijkse beslommeringen doen er zich voor onze neus allerlei ontwikkelingen voor die de mens definitief van zijn voetstuk zal stoten. De uitvinding van de zelfbewuste, artifici ële intelligentie zal er voor zorgen dat onze menselijke ervaringen, gedachten en gevoelens niet langer uniek zullen zijn. Volgens evolutiebioloog Gijsbert Werner zal deze doorbraak onze kijk op de mens fundamenteel veranderen.
De uitvinding van de antibiotica redde intussen honderden miljoenen levens. De stoommachine zorgde ervoor dat de productie niet langer beperkt werd tot de menselijke spierkracht. De ontwikkeling van de stikstof als kunstmest in de landbouw zorgt ervoor dat miljarden mensen zich voldoende kunnen voeden. Deze uitvindingen zijn grensverleggend maar kunnen niet worden geklasseerd onder de term wetenschappelijke doorbraken. De uitvinding van de artifici ële intelligentie des te meer.
De mens vormt niet langer het centrum
De kern van wetenschappelijke doorbraken is dat ze zorgt voor een wezenlijke verandering van het wereld- en het menselijke zelfbeeld. Zo zorgde de uitvinding van de telescoop voor een totaal ander beeld van de plaats van de mens in de kosmos. Voordien vermoedde men dat de aarde het centrum van het heelal vormde en dat de rest van het universum rond onze wereld draaide. Even later stelden we vast dat we niet meer zijn dan een nietige planeet in één van de miljarden sterrenstelsels die doelloos door het heelal zoeven. Deze uitvinding zette de ontkerstening van de wereld genadeloos in. De mens beschouwde zich als het summum van de goddelijke schepping en eiste dan ook een centrale positie op.
Een tweede ontnuchtering volgde. De ontwikkeling van de geologie liet ons inzien dat de wereld ouder is dan de vijf- Ã zesduizend jaar, wat de Bijbel ons wil doen geloven. Opnieuw werd de mensheid gedegradeerd. De mens was niet langer het beginsel van de goddelijke schepping maar verschijnt pas na honderden miljoenen jaren — na het ontstaan van meercellig leven — ten tonele. Evolutie doet ons beseffen dat we het resultaat zijn van een blind en doelloos proces. We vormen niet de kroon van de schepping, maar zijn niet meer dan een betekenisloze soort, op een onopmerkelijke planneet, ergens in een oneindig universum.
Blijft nog over de unieke menselijke geest, resistent tegen de ijskoude deconstructie van de wetenschappelijke analyse. Dit is de laatste menselijke illusie die snel zal worden gesloopt. Volgens Gijsbert Werner is de aanval reeds ingezet. De evolutiebiologie tracht verschillende aspecten van de menselijke geest wetenschappelijk te duiden. De geest is het gevolg van de darwinistische selectie door omgevingsfactoren. Een aantal tools delen we trouwens met andere diersoorten. Mensapen beschikken — net als wij — over het vermogen om zich in het perspectief van anderen in te leven. Dit vermogen is nuttig voor soorten die in stabiele groepen met complexe sociale interacties leven. De mens is één van deze soorten. Daarnaast is het nog een kwestie van tijd vooraleer de computertechnologie de mogelijkheden van de menselijke geest kan nabouwen.
Artifici ële intelligentie
Intussen heeft de neurobiologie al heel wat onderliggende neurale mechanismen in kaart gebracht. In combinatie met de opkomende computertechnologie kunnen we ons brein steeds beter doorgronden. Recent was een verlamde man voor het eerst in staat te eten met een robotarm, enkel door te denken aan de nodige armbewegingen die via de computer geïnterpreteerd werden. De computer is steeds meer in staat om de onderliggende patronen en mechanismen voor tal van ervaringen en gedachten te decoderen. Overeind blijft het menselijk bewustzijn, maar ook daar brengt de wetenschap haar aanvalswapens — de artifici ële intelligentie — in stelling om dit laatste bastion te slopen.
Nu al kunnen bepaalde computerprogramma’s mensen misleiden door de testpersonen wijs te maken dat ze niet met een computer maar met mensen te maken hebben. Door het ontwikkelen van neurale netwerken zullen computers steeds meer in staat zijn om menselijke vermogens te verwerven. Het onderscheid tussen biologische en synthetische breinen wordt stilaan onhoudbaar. Een wezenlijk nieuw wereldbeeld is het onvermijdelijke gevolg.
De laatste sokkel van uniciteit wordt onder de mens weggeslagen. Weldra worden er computerprogramma’s ontwikkeld die veel sneller en dieper zullen leren en wiens cognitieve vermogens vele malen hoger zullen liggen dan die van ons. Wat dan? Wat zullen de gevolgen zijn als computers en robots morgen de eerste tekenen van zelfbewustzijn zullen vertonen? Waarom zullen dergelijke programma’s ons niet willen controleren of manipuleren… om de eenvoudige reden dat wij heel schadelijk zijn voor onze omgeving, het milieu? Uiteraard zullen de gevolgen niet te overzien zijn, maar de ontwikkelingen zetten zich door. Ons zelfbeeld dat we zelfstandige, autonome individuen zijn, vertoont barsten.
Gijsbert Werner is helder: “Het gevolg is opnieuw een wezenlijk nieuw wereldbeeld, en onvoorstelbare maatschappelijke omwentelingen.” Boeiende tijden!
Julien Borremans