In 2025 zou Panamarenko, de Belgische visionair, uitvinder en dromer, 85 jaar geworden zijn. Zijn naam klinkt als een poëtische code voor een universum vol wonderlijke vliegmachines, zwevende objecten en mechanische wezens die de grenzen tussen kunst en wetenschap betrouwbaar doen. Om deze pionier te eren, organiseert de Panamarenko Foundation samen met tal van culturele instellingen het herdenkingsjaar Panamarenko85 , een groots eerbetoon aan zijn uniek oeuvre en ongebreidelde verbeeldingskracht.
Doorheen het jaar worden tentoonstellingen en evenementen georganiseerd in samenwerking met M HKA, KMSKA, SMAK, de Port of Antwerp-Brugge en Cultuurcentrum Scharpoord in Knokke-Heist . Samen brengen deze instellingen hulde aan een kunstenaar die altijd buiten de lijntjes kleurde, waarvan werken zweefden droom en techniek, en die nog steeds generaties kunstenaars, magische en dromers inspireert om het onmogelijke mogelijk te maken.
Een kunstenaar die grenzen doorbrak
Panamarenko, geboren als Henri Van Herwegen in 1940, was geen gewone kunstenaar. Hij was een visionair die de taal van ingenieurs en uitvinders sprak, maar met de ziel van een dichter. Zijn sculpturen zijn geen passieve kunstobjecten; het zijn machines met potentieel, voertuigen voor verbeelding, die de toeschouwer uitnodigen om verder te kijken dan wat tastbaar en logisch is. Zijn fascinatie voor aerodynamica, magnetisme en plantaardige beweging tot creaties zoals de Umbilly I (1968), de Aeromodeller (1971) en de opmerkelijke vliegende rugzak ‘Pepto Bismo’ (1993) , machines die zwevend tussen poëzie en wetenschap.
Panamarenko’s artistieke praktijk was geen eenrichtingsverkeer. Zijn experimenten en ideeën blijven invloedrijk in de hedendaagse kunst en techniek, en het Panamarenko85 -programma illegaal precies dat: de tijdloze, visionaire kracht van zijn oeuvre.
Een jaar vol tentoonstellingen en hommages
Het M HKA in Antwerpen , waar een groot deel van Panamarenko’s archief wordt bewaard, opent in 2025 een monumentale overzichtstentoonstelling . Dit museum heeft door de jaren heen een diepe band met de kunstenaar gemaakt en brengt in het kader van Panamarenko85 een vernieuwende blik op zijn iconische creaties.
In het KMSKA , dat recent een spectaculaire heropening kende, worden Panamarenko’s creaties in dialoog gebracht met de kunstgeschiedenis. Hoe verleden zijn werk binnen de traditie van de grote meesters? Hoe verhield hij zich tot klassieke schilderkunst en beeldhouwkunst? Het museum onderzoekt hoe Panamarenko als 20e-eeuwse uitvinder in maximale zin voortbouwde op de erfenis van kunstenaars zoals Da Vinci of Magritte – genieën die net als hij niet louter schilderden of construeerden, maar de grenzen van de werkelijkheid in vraag gesteld.
In het SMAK in Gent wordt dan weer gefocust op Panamarenko’s invloed op hedendaagse kunstenaars. Hoe kijken de makers van vandaag naar zijn werk? Welke ideeën heeft hij ontdekking gezaaid in de kunstwereld, die nu tot bloei komen in installaties, performance en technologiegedreven kunst?
Ook buiten de museale muren is de invloed van Panamarenko voelbaar. In het Havenhuis van de Haven van Antwerpen-Brugge wordt een tentoonstelling gewijd aan zijn fascinatie voor beweging en transport, twee concepten die diep verankerd zitten in zowel zijn werk als in de havenindustrie. Hier krijgen bezoekers een unieke kans om Panamarenko’s werk te ontdekken binnen de context van industriële vooruitgang en maritieme technologie.
Panamarenko’s Zoo aan Zee: dieren als bron van verwondering
Eén van de meest verrassende tentoonstellingen binnen Panamarenko85 is Panamarenko’s Zoo aan Zee in Cultuurcentrum Scharpoord in Knokke-Heist . Dit is de eerste tentoonstelling die specifiek focust op de rol van dieren in Panamarenko’s kunst. Van de mechanische kevers en zwevende vogels tot de speelse Wuivende Krabben – deze expo onthult hoe Panamarenko zich inspireerde door de natuurlijke wereld en de beweging van dieren om zijn machines tot leven te brengen.
Centraal in deze tentoonstelling staat Wuivende Krabben – Dansend Ensemble met Draaikolk en Fontein , een installatie die sinds 2011 permanent te bewonderen is aan het Zegemeer in Knokke. Dit werk, een knipoog naar het samenspel van natuur en mechanica, krijgt nu een diepgaandere context binnen de expo. Door middel van sculpturen, tekeningen, foto’s, video’s en persoonlijke anekdotes krijgen bezoekers een blik op Panamarenko’s dierenliefde en zijn speelse benadering van beweging en techniek.
De keuze voor Knokke-Heist als locatie is symbolisch: het is een plek waar de zee, de wind en de lucht altijd aanwezig zijn – drie elementen die Panamarenko’s artistieke visie sterk bepaald.
Een visionair blijft vliegen
Het Panamarenko85 -jaar is niet enkel een terugblik, maar ook een uitnodiging om vooruit te kijken. Zijn werk inspireert niet alleen kunstenaars, maar ook ingenieurs, ontwerpers en veelzijdige. Hoe kunnen we Panamarenko’s filosofie vandaag herinterpreteren? Hoe kunnen zijn ideeën over alternatieve energie, mechanische beweging en aerodynamische ons blijvende uitdagen?
Naast tentoonstellingen en installaties verschijnt ook de publicatie Panamarenko Fundamentals , waarin kunsthistorici, technologen en tijdgenoten reflecteren over zijn werk. Dit boek wordt een soort routekaart naar zijn denken, een gids voor wie zijn verbeeldingskracht wil omarmen en vertalen naar nieuwe horizonten.
Met Panamarenko85 wordt niet alleen hulde gebracht aan een groot kunstenaar, maar ook aan een manier van denken die de werkelijkheid uitdaagt. In een tijd waarin technologie en kunst steeds dichter bij elkaar komen, blijft Panamarenko’s werk brandend actueel.
Zijn creaties mogen dan wel niet altijd de lucht in zijn gegaan, maar zijn ideeën blijven zweven. En dat is misschien nog belangrijker dan vliegen.