ZWALM – Zwalm is een van de 18 Vlaamse gemeenten die besloten hebben om niet langer de titel van ‘Faire Gemeente’ te dragen. De beslissing past in een bredere tendens waarbij lokale besturen minder inzetten op eerlijke handel en mondiale solidariteit. Maar in tijden waarin ook de internationale ontwikkelingssamenwerking onder druk staat, is de timing opvallend.
Een bredere terugtrekking
Zwalm staat niet alleen. Van Avelgem tot Zonhoven laten 18 gemeenten hun status als ‘Faire Gemeente’ vallen — een verdrievoudiging in vergelijking met vorige herzieningsrondes. De campagne, opgestart in 2004 en gedragen door onder meer Fairtrade Belgium, Oxfam België en 11.11.11, vereist dat gemeenten voldoen aan zes criteria rond eerlijke handel en bewuste aankopen. Voor Zwalm is het engagement nu stopgezet.
Volgens burgemeester Matthijs Verschraegen (Open Vld Samen Sterk) is het een beleidsmatige keuze in functie van nieuwe prioriteiten. Toch blijft de beslissing niet onopgemerkt. Kritische stemmen wijzen op het beperkte budget dat hiermee bespaard wordt — naar schatting tussen de 1.500 en 3.000 euro per jaar — en op het verlies aan symbolische waarde.
Wat betekent dit concreet voor Zwalm?
De titel ‘Faire Gemeente’ is voor velen meer dan een label: het is een uiting van engagement. “Het gaat niet alleen om geld, het gaat om waarden,” zegt een vrijwilliger van de lokale Wereldwinkel. “Door dit engagement op te geven, zegt Zwalm eigenlijk dat eerlijke handel niet langer een prioriteit is. Dat stemt teleur.”
Bij de oppositie klinkt gelijkaardige kritiek. “Dit is een beslissing die niets opbrengt, behalve een slecht signaal,” stelt gemeenteraadslid Francia Neyrinck (Groen). “Een gemeente die zich wil profileren als warm en duurzaam, laat haar moreel kompas niet zomaar vallen.”
Van lokaal naar globaal
De terugtrekking van Zwalm en andere Vlaamse gemeenten valt samen met een bredere trend van terugtrekkende solidariteit. Volgens recente cijfers van de OESO is de wereldwijde ontwikkelingssamenwerking voor het eerst in vijf jaar gedaald. Verschillende Europese landen — waaronder Duitsland, Zweden en Nederland — verlagen hun bijdragen. De VS zette begin dit jaar de werking van USAID zelfs tijdelijk stop.
België deed het in 2024 nog beter, met 12% meer investeringen in ontwikkelingssamenwerking. Maar dat is geen garantie: de nieuwe federale regering plant een forse besparing van 25%. De ngo 11.11.11 waarschuwt dat België zo zijn geloofwaardigheid als internationale partner dreigt te verliezen.
In een reactie namens het gemeentebestuur verklaarde schepen Tom Van Canneyt het volgende:”:
Het niet langer uitdragen van de titel Faire Gemeente betekent inderdaad een accentverschuiving in het gemeentelijk beleid van Zwalm. Na jarenlange en terechte aandacht voor de producenten uit het zuiden, verschuift de focus komende jaren op onze lokale korte keten met aandacht voor faire prijzen voor onze lokale producenten en handelaars. We wensen de lokale economie maximale ondersteuning te bieden. Het bestuur is van oordeel dat het geen kerntaak is van de gemeente om het fairtrade label verder uit te dragen: hoewel de budgettaire impact inderdaad eerder beperkt is, bleek de werklast om aan alle criteria te voldoen zeer hoog voor een kleine gemeente.
Producten die onder het fairtrade label vallen worden vaak verhandeld over grote afstanden met vele tussenschakels en de vraag kan gesteld worden of dit bijdraagt aan een duurzame, circulaire economie. Het sluiten van de cirkel is volgens het Zwalms Bestuur beter te realiseren op lokaal niveau.
Het aankoopbeleid van de Gemeente Zwalm zal door deze wijziging hoofdzakelijk lokaal gebeuren. Doordat onze lokale korte-keten producenten, handelaars en landbouwers een faire prijs mogen ontvangen voor hun (h)eerlijke en gezonde producten, zijn we overtuigd blijvend te kunnen bijdragen aan een Faire wereld. Een label meer of minder verandert daar niets aan.
Is de deur definitief dicht?
Bianca De Wolf, coördinator van de campagne ‘Faire Gemeente’, wijst op politieke verschuivingen. “Na de verkiezingen van 2024 hebben veel gemeenten nieuwe besturen, met andere accenten. Sommige haken af, andere keren misschien later terug.”
Voor Zwalm blijft het dus afwachten. Is dit een tijdelijke pauze of het definitieve einde van een engagement dat ooit met trots werd gedragen?
Eén ding is zeker: symboliek mag dan weinig kosten, het verdwijnen ervan weegt soms zwaarder dan verwacht.