In een nieuws reeks neemt historicus Danny Lamarcq voor NUUS de Zottegemse straatnamen onder de loep. Deze maand is het de beurt aan Nieuwpoortmolen.
Voor wie de vorige stukken in de rubriek heeft gemist, klik op link: Intro rubriek, De Colfmaekerstraat, Duivelsvoetstap, Pijperzele, De Munkbosstraat Wurmendries, Steenakkerweg, Brouwerijstraat en Alsbroeken (De Beukelaar), De Munkbosstraat, Schoofland, Stopweide, Het Politieke Gevangenenplein en Het Kruiswaterplein.
Op onze eerste ronde in de respectievelijke deelgemeenten houden we vandaag halt in. Oombergen. Hier nemen we Nieuwpoortmolen onder de loep.
Ook dit straatje kreeg zijn huidige naam bij de grote straatnamenoperatie van maart 1993. Geen straat, plein, laan of wegel als suffix, maar gewoon Nieuwpoortmolen, uiteraard verwijzend naar de molenromp die daar staat.
Heerbaan
De molen ligt op het einde van het doodlopend straatje, dat als holle weg verder loopt richting Hillegem. Tot in de 19de eeuw lag hier de Oude Heerbaan die verder liep over Sint-Lievens-Houtem naar Herzele tot in Burst. In die gemeenten bleef de straatnaam bewaard als Oudeheerweg, Ouden Heirweg en Heerbaan. Een stukje kasseiweg net voorbij de molen is het enige wat daar nog rest van deze straat.
De Nieuwpoortmolen molen was ook bereikbaar vanuit Hillegem via de Langeweideweg en vanuit Cotthem langs de Doornsveldweg. Hij ligt langs de rand van de Hofkouter en wordt een zeldzame keer als ‘molen op de Hofkouter’ benoemd.
Heren van Oombergen
De geschiedenis van de molen is vrij goed gekend. Al in 1408 is hij eigendom van de heer van Oombergen. In januari van dat jaar bouwt Ida van Oyenberghe de molen We lezen in de overeenkomst: “eenen wintmeulen te doen stellen up theerscip van Oomberghe”. Het was een houten staakmolen, het oudste type windmolen in Vlaanderen. Mogelijk ging aan deze molen zelf een ouder molen vooraf; want bijvoorbeeld in 1389 is er al sprake van het ‘meulen velt’. Het zou ons hier te ver leiden om de gedetailleerde historiek van de molen te schetsen. Daarvoor kunt u terecht in de publicatie van Georges Souffreau en onder meer op de website van Molenecho’s.
We onthouden dat de molen eeuwenlang eigendom bleef van de heren van Oombergen. In 1790, kort voor de Franse Tijd, was hij in handen van Constantin de Preud’homme d’Haiily de Nieuport, burggraaf van Nieuwpoort en Oombergen. De molen ontleent aan die familie zijn naam: Nieuport, Nieuwpoort.
Andere, minder gangbare namen zijn Puttekensmolen en Gangmolen, beide naar muldersfamilies, respectievelijk Van de Putte en De Cang. ‘De molen (van) de Cang’ werd verbasterd tot ‘de Gangmolen’. Een tussenstap zien we op een postkaart waar de molen “De Gang” wordt genoemd, maar waar de verdere aanduiding ‘1912 romp’ nergens op slaat.
De burggraaf verkoopt zijn Oombergse windmolen in 1859 aan de toenmalige molenaar Bernard De Bruycker.
Gansch de hel was uitgelaten
In de lente van 1876 ontsnapt een molenaarsknecht aan de dood. In De Werkman lezen we: “Orkaen van zondag. (…) Eindelijk, te Oombergen heeft men voor groote ongelukken gevreesd, op den windmolen aldaer. Den muldersknecht was aan ’t ontblooten der zeilen, toen opeens de molen begon te draaien. De knecht wierd met de zeilen opgeheven en reeds hing hij twintig meters boven de aerde, toen de mulder, na vele vruchtelooze pogingen, er in gelukte de molen in de vangen te leggen”.
Had de mulder de storm te laat zien aankomen? De wieken waren in elk geval nog opgezeild en die moesten uitgespannen worden, want de wind trok fel aan. Zo fel dat de wieken plots begonnen te draaien en de knecht die mee naar boven vloog. Hij had veel geluk, dat de mulder nog kon ingrijpen, want kort daarna brak de hel los.
Die zondag 12 maart raasde er een ongezien krachtige orkaan over Vlaanderen met heel wat schade in onze streek. De Denderbode vat zijn verslag apocalyptisch aan: “Een tempeest, zooals er bij menschengeheugen nooit zulke hevige en langdurige uitbarstte heeft (…) over gansche land gewoed. Van rond 4 uren des namiddags tot rond 9 uren des savonds blies een stormwind met zulk een geweld en gedruis dat men zou gezegd hebben dat gansch de hel was uitgelaten”. Verschillende molens gingen tegen de vlakte, onder meer die van Merchtem, en in Zottegem blies de storm de schouw omver van zowel de stokerij van Amaat Noyé als die van de brouwerij van zijn broer Louis, wat voor een ravage zorgde.
Nog datzelfde jaar, in december 1876, koopt Engelbert van de Putte de molen voor 9.000 frank. De akte vermeldt “eenen houten koornwindmolen met alle derzelver staande, loopende en draaijende werken, benevens 30 a 75 ca grond onder molenberg en zaailand”.
Ten gronde afgebrand
De molen wordt op 20 mei 1911 door de bliksem getroffen en brand af. In De Beiaard lezen we: “Uit Oombergen. Zondag, onder den morgend, is de houten molen van den mulder Van de Putte door den bliksem in brand gestoken, en ten gronde afgebrand, met menigvuldige zakken graan van de klanten om te malen. De zeilen vielen reeds verkoold ten gronde alvorens men den brand gewaar werd, en toen was er aan geen blusschen meer te denken. Er bestaat verzekering.”
Stenen grondzeiler
Camiel Van de Putte die de molen in 1909 kocht, vervangt hem meteen na de brand door een stenen molen. Hij gebruikt onder meer materiaal van de Steenmaalmolen te Opbrakel. De molen, een grondzeiler, maalt op windkracht tot kort na de Tweede Wereldoorlog.
De familie De Cang, eigenaar sinds 1940, ontmantelt hem op de romp na omstreeks 1950. Heel wat materiaal wordt gerecupereerd voor de windmolen van Sint-Denijs. In 1983 wordt de molenberg afgegraven en wordt de molenromp omgebouwd tot woning.
In 2004 wordt hier de vakantiewoning ‘Nieuwpoortmolen’ opgestart, vandaag uitgebaat door Jacques en Conny Goltstein- De Cang.
Bronnen Molenecho’s: https://www.molenechos.org/molen.php?nummer=1031
Georges L. Souffreau, Geschiedenis van de houten nadien stenen korenwindmolen en van de twee watermolens te Oombergen (1408-1950), eigen beheer, 2007. https://nl.belvilla.be/vakantiehuizen/belgie/oombergen-5-personen-BE-9620-01?arrival_date=2021-02-08&nights=7 https://www.chalet.nu/vakantiehuisje-belgie/BE-750.html Geopunt: www.geopunt.be
De Werkman, 17 maart 1876.
De Beiaard, 20 mei 1911.
De Denderbode, 19 maart 1876. Geraadpleegd via het digitaal krantenarchief van de stadsarchief Aalst: https://aalst.courant.nu.