Mark Zuckerberg moest onlangs in het Amerikaanse congres verantwoording afleggen over het datalek rond Cambridge Analytica. De priv égegevens van miljoenen gebruikers werden misbruikt voor politieke campagnes. Zuckerberg bood zijn excuses aan, maar het was voor iedereen wel duidelijk dat de wereldlijke, politieke macht geen vat heeft op het rijk van de multimiljardair.
Verticaal versus horizontaal
Sociale netwerking is van alle tijden. Zuckerberg mag dan zelf geloven dat hij het sociale netwerk heeft uitgevonden, maar dat is onzin. Hij heeft slechts uitvergroot en versneld wat in het verleden reeds gebeurde. Het eerste ‘netwerktijdperk’ begon met de introductie van de boekdrukkunst in Europa aan het einde van de vijftiende eeuw. Het tweede tijdperk begon in de jaren zeventig van de twintigste eeuw. Dit is niet toevallig. De macht van de wereldlijke staten was aan het afbrokkelen. Het tijdperk van het alomvattend oorlogsgeweld en de totalitaire regimes lagen achter ons.
De impact van de huidige netwerkperiode is globaal, dringt door tot diep in onze huiskamer en bepaalt voor een groot stuk ons leven.
In 1998 begon Google in een garage in Menlo Park. Vandaag kan Google meer dan 4,2 miljard zoekopdrachten per dag verwerken. In 2005 was YouTube een beginnend bedrijf in een vertrek boven een pizzeria in San Meteo. Momenteel kunnen op YouTube meer dan 8,8 miljard video’s worden bekeken. Facebook werd een dikke tien jaar geleden op Harvard bedacht. Vandaag zijn er 2 miljard gebruikers. Elke dag worden er 200 miljard e-mails verstuurd. Nog nooit eerder is de wereld zo verbonden geweest. De Groeisnelheid van het mondiale netwerk neemt nog steeds toe.
De verticale torens en de enorme buildings — als bewijs van de kerkelijke en wereldlijke macht — maken stilaan plaats voor gedecentraliseerde, horizontale netwerken zonder hi ërarchie die razendsnel om zich heen grijpen en tot in de diepste pori ën van het sociale leven doordringen. Mark Zuckerberg verwoordt het zo: “de machten van vrijheid, openheid en mondiale gemeenschap tegen de krachten van een autoritair systeem, isolationisme en nationalisme.”
De afstand tussen mensen wordt kleiner, waardoor idee ën zich sneller verspreiden, op een manier die veel moeilijker te controleren is. Op Facebook wordt er zeer sterk gepolariseerd. Wilde idee ën gaan in een mum van tijd viraal. Gebruikers kunnen vanuit hun luie stoel contacten met miljoenen mensen leggen. Dat is de schone schijn. Er is ook een keerzijde. In sociale netwerken segregeren mensen makkelijker, omdat ze gelijkgezinden opzoeken en tegengeluiden bannen. Vervolgens wordt de wereld kleiner en verspreidt toxisch en venijnig materiaal zich razendsnel. De sociale afstand wordt korter, waardoor er makkelijker harde woorden vallen. Al blijft het al bij al nogal vredelievend, want zeg nu zelf, een gewapende opstand zie ik morgen op Facebook niet uitbreken.
Achter de façade…
De veranderingen door het internet en de sociale media zal nog tot grotere opschudding leiden. Niall Ferguson — auteur van het boek ‘Het plein en de toren’ en professor aan Harvard — verwoordt het zo: “In de 19de en 20ste eeuw zorgde de industri ële revolutie en technologie ën van de tijd voor nieuwe hi ërarchische structuren: wereldrijken, instituties, wereldwijde instituties zoals de VN… De spoorwegen, de telegraaf, stoomschepen leenden zich voor een heel gecentraliseerde macht. En kijk nu: alle gecentraliseerde bureaucratie ën van de 20ste eeuw zijn aan het afbrokkelen. Die moeten plaats maken voor iets nieuws, al is nu nog onduidelijk wat dat precies is.”
Op Facebook heerst een soort van anarchie. In de Verenigde Staten werd in 1996 een wet uitgevaardigd waarbij technobedrijven werden vrijgesteld van verantwoordelijkheid voor wat mensen op hun netwerken verspreiden. Gebruikers zijn natuurlijk wel verantwoordelijk. Dat maakt Facebook vrijwel immuun voor gerechtelijke vervolging.
Sociale media maken mensen mondiger en werkt een democratisering van het debat in de hand. Iedere politieke partij zet medewerkers in om zoveel mogelijk gebruikers op Facebook te bereiken. Met een goed idee kan ik in enkele uren duizenden volgers lokken, wat interessant is voor de adverteerders en voor de politieke macht. Maar achter de façade van de democratisering en de laagdrempeligheid gaat een gecentraliseerde constructie schuil, waarbij weinig mensen heel veel macht hebben. De beurswaarde van Google wordt op 651 miljard dollar geschat. 16% van de aandelen is in handen van Larry Pager en Sergey Brin. Voor de rel met Zuckerberg, was de beurswaarde van Facebook 434 miljard dollar waard. 28% van de aandelen is in handen van de oprichter. Wie zal Zuckerberg iets in de weg leggen?
Julien Borremans